Telesmic | پایگاه علمی فرهنگی تلسمیک - شهاب سنگها

دنباله دارها

دنباله‌‌‌دارها توده‌‌‌هایی از یخ، برف و غبار هستند. قطر آن‌ها معمولاً از مرتبه‌‌‌ی 10Km یا کم‌تر است. هستة آن‌ها را تکه‌‌‌های یخ و گاز منجمد، آمیخته با سنگ و غبار، می‌سازد. در مرکز آن‌ها، احتمالاً یک هسته‌‌‌ی صخره‌‌‌ای وجود دارد.

واژه انگلیسی comets (دنباله دارها) از اصطلاح لاتینی stella cometea به معنی "ستاره های گیسو دراز" مشتق شده است.

دنباله‌‌‌دار، زمانی که دور از خورشید قرار دارد، نامرئی است. نزدیک‌‌‌تر، در فاصله‌‌‌ی 2AU، گرمای خورشید شروع به ذوب کردن یخ و برف می‌‌‌کند. گاز و غبارِ برخاسته، پوشی را موسوم به گیسو (Coma ) اطراف هسته می‌‌‌سازد. فشار تابشی و باد خورشیدی، گاز یونیده و غبار را از خورشید دور می‌‌‌کند و دنباله‌‌‌ای را برای دنباله‌‌‌دار به‌‌‌وجود می‌‌‌آورد.

بالا: دنباله دار مارکوس در سال 1957. پایین سمت چپ: در ژوئیه 2005 فضاپیمای Deep Impact قطعه‌‌‌ای را به‌‌‌اندازه‌‌‌ی یک یخچال و با جرم پنج برابر انسان به هسته‌‌‌ی دنباله‌‌‌دار Tempel 1 پرتاب کرد. قطر هسته‌‌‌ دنباله‌‌‌دار (پایین سمت راست) پنج کیلومتر است. پایین وسط: تصویر هسته‌‌‌ی دنباله‌‌‌دار هالی که به‌‌‌وسیله‌‌‌ی فضاپیمای گیوتو (Giotto) در سال 1986 گرفته شد. اندازه‌‌‌ی تقریبی هسته 13 در 7 کیلومتر است. فوران‌‌‌های غبار از دو ناحیه‌‌‌ی هسته سرچشمه می‌‌‌گیرند.

دنباله همواره به‌‌‌سمت دور از خورشید نشانه رفته است، و این موضوعی بود که در قرن شانزدهم مورد توجه قرار گرفت. معمولاً دو دنباله وجود دارد، یک دنباله‌‌‌ی یونی (Ion Tail ) (دنباله‌‌‌ی گازی) و یک دنباله‌‌‌ی غباری (Dust Tail ). گاز نسبتاً یونیده و ذرات بسیار ریز غبار در دنباله‌‌‌ی یونی به‌‌‌وسیله‌‌‌ی باد خورشیدی رانده می‌‌‌شوند. کمی از نور این دنباله ناشی از نور بازتابیده‌‌‌ی خورشید است، اما بیش‌تر نور دنباله‌‌‌ی یونی از گسیل اتم‌‌‌های برانگیخته سرچشمه می‌‌‌گیرد. فشار تابشی باعث دنباله‌‌‌ی غباری می‌‌‌شود. از آنجا که سرعت ذرات در این دنباله کم‌تر از دنباله‌‌‌ی یونی است، دنباله‌‌‌ی غباری اغلب از انحنای بیش‌تری نسبت به دنباله‌‌‌ی یونی برخوردار می‌‌‌باشد.

شهاب سنگ ها

شهابوارها،نوعی اجرامی کوچک و متخلخل اند که به آسانی خرد و به هنگام پرواز متلاشی می شوند.چگالی شهابوار متوسطی که به کمک دوربین فیلمبرداری محاسبه شده،در حدود 0.26g/cm3 است،که تا حدی مانند چگالی سنگ پاست،شهابواره های نادری که به زمین می رسند معمولا چگالتر،با چگالی حدود 3g/cm3 تا 8g/cm3 است.این گونه شهابسنگ ها به صورت سه گروه اصلی و چند گروه فرعی مشخص شده اند.گروه سنگ ها که 92 درصد کل شهاب سنگ ها را تشکیل می دهند؛این گروه بسیار شبیه سنگهای معمولی زمینی،شامل آهن،سیلیسیم،کربن،منیزیم،آلومینیم و فلزات دیگرند.گروه سنگی آهنی ها که 1 تا 2 درصد کل شهابسنگ به شمار می آیند،مقطعی صیقلی از این شهابسنگ که کالبدی از سنگ و آهن را نشان می دهد،کانی الیوین در اجزای سنگی آن یافت می شود.

گروه آهن که 5 تا 6 درصد کل شهابسنگ ها را تشکیل می دهند،عمدتا از آهن با مقادیر متفاوتی نیکل ترکیب بافته اند.چرا موزه ها و افلاک نما ها معمولا شهابسنگ های آهنی و سنگی آهنی را بیشتر به نمایش می گذارند؟پاسخ این است که وقتی کسی برای جستجوی شهابسنگ ها به خارج از شهر می رود،این دو نوع شهابسنگ را آسانتر می تواند تشخیص دهد.نمای خارجی شهابسنگهای سنگی چندان به سنگ معمولی شبیه است که غالبا مورد توجه واقع نمی شود.

شهاب و شهاب واره ها

اجسام جامد کوچک‌‌‌تر از سیارک‌‌‌ها را شهاب‌واره می‌‌‌نامند. البته مرز بین سیارک و شهاب‌واره چندان مشخص نیست؛ بر اساس سلیقه، گاهی یک جسم ده متری را سیارک، و گاهی شهاب‌واره می‌‌‌گویند. اگر چنین جسمی را آنقدر رصد کنند که عناصر مداری آن شناخته شود، می‌‌‌توان آن‌‌‌را یک سیارک نامید.

وقتی که یک شهاب‌واره به جو برخورد می‌‌‌کند، یک پدیده‌‌‌ی اپتیکی، موسوم به شهاب، دیده می‌‌‌شود. جرم کوچک‌‌‌ترین اجسامی که به یک شهاب منجر می‌‌‌شوند، حدود یک گرم است. شهاب‌واره‌‌‌های کوچک‌‌‌تر از این، یک پدیده‌‌‌ی اپتیکی را به ‌‌‌وجود نمی‌‌‌آورند؛ اما حتی آن‌ها را نیز می‌‌‌توان با یک رادار که قادر به شناسایی ستون هوای یونیده باشد، رصد کرد. ریزشهاب‌واره‌‌‌ها را به‌‌‌وسیله‌‌‌ی آشکارسازهای ذرات نیز، که روی ماهواره یا فضاپیما نصب می‌‌‌شود، می‌‌‌توان مورد مطالعه قرار داد. شهاب‌‌‌های درخشان را آتش‌‌‌گوی می‌‌‌نامند.

با کاهش اندازه‌‌‌ی شهاب‌واره‌‌‌ها، تعداد آن‌ها به‌‌‌سرعت افزایش می‌‌‌یابد. برآورد کرده‌‌‌اند که در هر روز، دست کم ۱۰۰ تن ماده‌‌‌ی شهابی روی زمین فرو می‌‌‌ریزد. بیش‌تر این مواد از ‌‌‌شهاب‌واره‌‌‌های ریزی سرچشمه می‌‌‌گیرد که هیچ پدیده‌‌‌ی قابل رؤیتی ندارند.

به دلیل دورنمای سه‌‌‌بُعدی، چنین به‌‌‌نظر می‌‌‌رسد که تمام شهاب‌‌‌هایی که از یک راستا می‌‌‌آیند، از یک نقطه گسیل می‌‌‌شوند. از جمله‌‌‌ی این بارش‌‌‌های شهابی (Meteor Streams or Meteor Showers )، می‌‌‌توان از برساوشی‌‌‌ها (Perseids ) در ماه اوت و جوزائی‌‌‌ها (Geminids) در دسامبر نام برد. این نام‌‌‌گذاری بر اساس صورت فلکی‌‌‌ای است که به‌‌‌نظر می‌‌‌رسد نقطه‌‌‌ی گسیل در آن قرار دارد. به‌‌‌طور میانگین، در هر ساعت می‌‌‌توان چند شهاب پراکنده را دید. در یک بارش شهابی شدید، حتی تا چند ده شهاب در دقیقه قابل رؤیت است؛ هر چند که نرخ عادی، چند ده شهاب در ساعت می‌‌‌باشد.