Telesmic | پایگاه علمی فرهنگی تلسمیک - مراقبتهای بارداری

مراقبتهای بارداری

گردآوری و تدوین: دکتر مژگان کرم‌نیای فر

ارزیابی و مشاوره قبل از لقاح

مراقبت‌های قبل از لقاح عبارت است از اقداماتی که هدف آن تشخیص و اصلاح مشکلات اجتماعی، رفتاری و طبی است که سلامتی مادر یا پیش‌آگهی بارداری را تحت الشعاع قرار می‌دهد. مشاوره قبل از لقاح این امکان را برای خانم باردار فراهم می‌کند که درمورد لقاح و بارداری اطلاعات لازم را به دست آورد و خطرات بارداری را برای مادر و جنین بشناسد و آموزش‌های لازم را در این زمینه کسب نماید.

ارتقای سلامتی مادر قبل از لقاح برای پیش‌آگهی مطلوب بارداری بسیار مهم است .مشاوره قبل از لقاح در برخی خانم‌ها اهمیت زیادی دارد مثل افرادی که دچار دیابت، کم‌کاری یا پرکاری تیروئید هستند یا کسانی که کمبودهای تغذیه‌ای ( مثل کمبود اسید فولیک و ویتامین (B12 دارند و افرادی که در معرض برخی سموم قرار دارند مثل سیگار، الکل، برخی داروها.

مراقبت‌های قبل از لقاح دراین افراد عوارض و مرگ و میر نوزادی را کاهش می‌دهد .مراقبت قبل از لقاح به منظور پیشگیری از ناهنجاری‌های مادرزادی مهمتر از مراقبت‌های دوران بارداری می‌باشد. چون حدود 30% خانم‌ها مراقبت دوران بارداری را در اوایل سه ماهه دوم بارداری شروع می‌کنند (بعد از 13 هفته بارداری) که بعد از زمان اندام زایی (ارگانوژنز) می‌باشد. (دوران اندام زایی بین هفته سوم تا دهم بارداری می‌باشد(

مطالعات مختلف نشان داده است که بارداری برنامه‌ریزی شده پیش‌آگهی خوبی را برای مادر و جنین به همراه دارد .مشاوره قبل از لقاح لازم است در تمام خانم‌ها در سنین باروری انجام شود.

اجزای اصلی مشاوره قبل از لقاح:

 -تعیین خطرات وابسته به بارداری.

 -آموزش بیمار در مورد خطرات بارداری.

 -شروع اقدامات لازم برای تامین پیش‌آگهی مطلوب بارداری.

ارزیابی خطر

برای ارزیابی خطرات بارداری روی مادر و جنین باید یک شرح حال کامل گرفته شود.

مشکلات طبی

خانم‌هایی که قبل از باردار شدن دچار بیماری‌های قلبی- عروقی، فشار خون مزمن، مشکلات کلیوی، آسم، مشکلات انعقادی، بیماری‌های گوارشی، مشکلات کبد و کیسه صفرا، بیماری‌های خونی، دیابت، بیماری‌های تیروئید، بیماری‌های روماتیسمی و بافت همبند، بیماری‌های عصبی- روانی، بیماری‌های پوستی و بیماری‌های عفونی هستند از این مشاوره سود می‌برند و بیماری آنها قبل از باردار شدن باید تحت کنترل قرار گیرد و خطرات بارداری برای مادر و جنین مورد ارزیابی قرار گیرد. اگر خانم برای کنترل بیماری دارو مصرف می‌کند این داروها باید به داروی ایمن در دوران بارداری تبدیل گردد.

فاکتور سن

سن پایین یا بالای مادر در طی بارداری می‌تواند با عوارض مختلف بارداری همراه باشد. بارداری در سنین نوجوانی (بین 19- 13 سال) با عوارض زیادی همراه است. کم خونی مادر، کم وزنی نوزاد، زایمان زودرس، مرگ و میر شیرخوار در این گروه سنی بالا می‌باشد. احتمال بیماری‌های منتقل شونده از راه جنسی در این گروه سنی بالاتر است و بارداری در این سنین اکثرا" ناخواسته می‌باشد چون این مادران هنوز در حال رشد هستند بایدکالری بیشتری مصرف کنند.

بارداری در سنین بعد از 35 سال نیز با عوارض جنینی و مادری همراه است. عوارضی که در سنین بالای 35 سال بیشتر دیده می‌شود عبارت است از :

 -زایمان زودرس ناشی از عوارض مادری مثل فشار خون و دیابت.

 -زایمان زودرس خودبخود.

 -اختلالات رشد جنین ناشی از بیماری‌های مزمن مادر و چند قلویی.

 -مشکلات کروموزومی.

 -افزایش احتمال مرگ و میر نوزاد و مادر.

 -به علت افزایش شیوع نازایی در این گروه احتمال بارداری با روش‌های لقاح خارج رحم بالاتر است و با استفاده از روش‌های کمک باروری احتمال چند قلویی، زایمان زودرس و نقایص تولد بالا می‌رود.

 -سن بالای پدر اثر کمتری نسبت به سن مادر روی جنین دارد. ولی مطالعات نشان داده است که احتمال جهش ژنتیک اسپرم در مردان پیر بیشتر می‌باشد.

شرح حال تولید مثل

سوابق مامایی و مشکلات ژنیکولوژیک می‌تواند با ایجاد نازایی یا بروز عوارض در طی بارداری ارتباط داشته باشد. ناهنجاری‌های رحم (مثل رحم دو شاخ یا رحم‌های حاوی سپتوم) می توانند با از دست دادن مکرر جنین یا زایمان زودرس همراه باشند .خانم‌هایی که سابقه سقط، زایمان زودرس، کاهش رشد جنین، پره اکلامپسی، ناهنجاری‌های مادرزادی یا مرگ جنین در بارداری قبلی داشته‌اند احتمال عود آن در بارداری بعدی بیشتر می‌باشد و باید اقدامات لازم صورت گیرد. 

سابقه فامیلی

ارزیابی سوابق فامیلی بیمار برای تشخیص بیماری‌های ژنتیک و احتمال بروز آن در جنین بسیار ضروری است. وجود برخی از بیماری‌ها در دوران بارداری می‌تواند روی پیش‌آگهی بارداری تأثیر بگذارد. به عنوان مثال یک خانم ممکن است آگاه نباشد که وجود سابقه فامیلی ترومبو آمبولی می‌تواند او را در معرض بروز ترومبو آمبولی در طی بارداری و عوارض ناشی از آن قرار دهد.

استفاده از داروها

مصرف سیگار، الکل و مواد مخدر در طی بارداری برای مادر و جنین مضر است. مصرف سیگار در طی بارداری با عوارض زیاد مثل سقط، نارسی، کاهش رشد جنین، جفت سر راهی و مرگ ناگهانی شیرخوار همراه است .مصرف سیگار همچنین احتمال عوارض بارداری وابسته به صدمات عروقی مثل نارسایی جفت و دکولمان را افزایش می‌دهد .مصرف الکل در طی بارداری می‌تواند باعث کاهش رشد جنین و صدمات نورولوژیک بر روی جنین گردد. مصرف مواد مخدر نیز اثرات زیانباری روی پیش‌آگهی بارداری دارد.

تماس‌های محیطی و شغلی

در مشاوره قبل از لقاح باید در مورد شغل بیمار، سرگرمی‌ها، حیوانات خانگی و محیط خانه و مواد غذایی مصرفی سوال شود. به عنوان مثال جیوه در برخی ماهی‌های بزرگ به میزان زیاد وجود دارد و جیوه می‌تواند از جفت رد شود و اثرات نامطلوب روی جنین داشته باشد. خانم‌های باردار نباید از ماهی‌هایی مثل کوسه ماهی و ماهی تُن که میزان جیوه زیادی دارد مصرف نمایند.

سرب در برخی از لوازم ارایشی وجود دارد و مصرف آن می‌تواند برای جنین زیانبار باشد .احتمال بروز توکسوپلاسموز در افرادی که در منزل گربه نگهداری می‌کنند بالاست .شواهدی وجود ندارد که میدان‌های الکترو‌مغناطیس مثل مانیتورهای کامپیوتر، پتوهای برقی، اجاق‌های microwave و تلفن همراه و امواج فشار قوی روی جنین اثر سوء داشته باشد.

رژیم غذایی

رزیم‌های گیاهخواری کمبود پروتئین ایجاد می‌کند و باید قبل از باردار شدن تخم‌مرغ و پنیر به رژیم غذایی آنها افزوده شود. مطالعات مختلف نشان داده است که بین مصرف کافئین و برخی عوارض بارداری مثل سقط و کاهش رشد جنین ارتباط وجود دارد .خانم‌هایی که قصد باردار شدن دارند یا باردار هستند نباید بیش از mg 200 کافئین در روز مصرف نمایند.

وزن

چاقی و اضافه وزن بالا می‌تواند سبب نازایی شود .احتمال بروز فشار خون، پره اکلامپسی، دیابت بارداری، زایمان مشکل، بارداری بعد از موعد، سزارین،درشتی جنین، مرگ و میر جنین و نوزاد، ناهنجاری‌های ساختمانی جنین در خانم‌هایی که وزن بالا دارند بیشتر است. توصیه می‌شود که خانم‌هایی که قصد باردار شدن دارند، قبل از بارداری BMI خود را به سطح نرمال برسانند .سوء تغذیه، بی اشتهایی و کاهش وزن قبل از باردار شدن می‌تواند با اختلالات سدیم و پتاسیم، اشکالات ریتم قلب و مشکلات گوارشی همراه باشد. در خانم‌های کم وزن و مبتلا به سوء تغذیه کاهش وزن جنین و کوچک بودن دور سر مشاهده می‌شود. افرادی که کاهش وزن شدید نیز دارند توصیه می‌شود، که قبل از باردار شدن BMI را به سطح نرمال برسانند.

ورزش

خانم‌هایی که قبل از باردار شدن ورزش می‌کرده اند می‌توانند به ورزش خود در طی بارداری ادامه دهند و ورزش کردن نقش مهمی در کنترل وزن و سلامت مادر دارد.

معاینه دندانپزشکی

پوسیدگی‌های دندان و سایر بیماری‌های دهان (مثل بیماری‌های لثه) با عوارض بارداری مثل زایمان زودرس همراه است و لذا قبل از باردار شدن باید ویزیت دندانپزشکی و ترمیم دندان صورت گیرد. 

تماس با اشعه یونیزان

خانم‌هایی که به طور دوره‌ای عکس‌های رادیولوژی می‌گیرند باید قبل از لقاح انجام این گرافی‌ها را به طور دقیق زمان‌بندی نمایند.

خشونت‌های خانوادگی

در خانم‌هایی که از طرف همسر خود مورد اذیت و آزار جسمی و روحی قرار می‌گیرند احتمال فشار خون، خونریزی واژینال، تهوع و استفراغ بارداری، زایمان زودرس و کاهش رشد جنین بالاتر است و این موارد باید مورد شناسایی قرار گیرد.

واکسیناسیون

واکسن کزاز، آنفلونزا، پنوموکوک، مننگوکوک، هپاتیت B و هاری قبل از باردار شدن و در طی بارداری مجاز است. در مواردی که واکسیناسیون کزاز و هپاتیت B انجام نشده باشد می توان به واکسیناسیون آن قبل از بارداری اقدام نمود .واکسن آبله مرغان، سرخجه، اوریون، فلج اطفال، سرخک و تب زرد در طی بارداری مجاز نیست و در صورتی که این واکسن‌ها تزریق شده باشد باید حداقل تا 1 ماه بعد از تزریق اقدام به بارداری صورت نگیرد .مطالعات مختلف نشان داده است که محیط دوران جنینی روی تکامل بعدی دوران شیرخوارگی و کودکی تأثیر می‌گذارد. قبل از باردار شدن ویتامین‌ها و مکمل‌های غذایی غیر ضروری و ترکیبات گیاهی باید قطع شود چون اثرات جنینی آنها شناخته شده نیست.

دوز بالای ویتامین A در اوایل بارداری می‌تواند با نقایص تولد همراه باشد .ترکیبات مولتی ویتامین که حاوی بش از 5000 واحد بین المللی ویتامین A هستند در دوران بارداری ممنوع است چون مصرف این ویتامین در مقادیر بالای 10000 واحد در روز ریسک ناهنجاری‌های جنینی را بالا می برد .کلیه خانم‌هایی که قصد باردار شدن دارند باید روزانه 800- 400 میکروگرم اسید فولیک مصرف نمایند تا احتمال ناهنجاری‌های لوله عصبی و سایر ناهنجاری‌های مادرزادی و سقط کاهش یابد.

مصرف روزانه اسید فولیک (5 میلی‌گرم) و ویتامین از سه ماه قبل از بارداری توصیه می‌شود .لوله عصبی 28- 18 روز بعد از لقاح بسته می‌شود لذا مصرف اسید فولیک بعد از تشخیص بارداری بسیار دیر می‌باشد. شواهدی وجود دارد که مصرف مولتی ویتامین با کاهش ریسک بسیاری از بیماری‌ها همراه است مثل نقایص قلبی- عروقی، نقایص اندام، شکاف کام و لب و ناهنجاری‌های دستگاه ادراری.

ارزیابی آزمایشگاهی

قبل از باردار شدن آزمایش‌های بررسی سرخجه، آبله مرغان، هپاتیت B، توکسوپلاسموز، سیتومگالوویروس، HIV، هپاتیت C، بررسی از نظر کم خونی، قند خون، PPD در جمعیت‌های پر خطر و همچنین بررسی از نظر تالاسمی باید صورت گیرد .در بسیاری از کشورهای پیشرفته غربالگری از نظر گونوره، کلامیدیا و سیفلیس نیز انجام می‌شود .در مواردی که بیماری ژنتیک خاص در خانواده وجود دارد انجام تست‌های مربوط به آن ضروری است. در خانم‌هایی که مبتلا به بیماری PKU هستند قبل از باردار شدن باید فنیل آلانین سرم اندازه گیری شود.

تهوع و استفراغ بارداری (به زبان ساده)

تهوع و استفراغ بارداری بطور شایع در هفته 18- 5 بارداری ایجاد می‌‌شود. 90- 50% خانم‌ها درجاتی از تهوع را با، یا بدون استفراغ در طی بارداری تجربه میکنند. شدت این علایم در خانم‌ها متفاوت است .تهوع صبحگاهی (morning sickness) برای توصیف تهوع و استفراغ خفیف بارداری به کار میرود ولی تهوع و استفراغ شدید بارداری [ Hyperemesis gravidarum (HG) ] برای توصیف موارد بسیار شدید بیماری کاربرد دارد.در تهوع و استفراغ شدید بارداری (HG) چندین نوبت استفراغ در طول روز رخ می‌دهد، کاهش وزن ایجاد می‌‌شود و نیاز به بستری در بیمارستان وجود دارد.

تهوع صبحگاهی (morning sickness)

تهوع و استفراغ معمولاً در هفته 6- 5 بارداری آغاز می‌‌شود. این علایم در اکثریت موارد تا هفته 9 بارداری به حداکثر شدت میرسد و در هفته 18- 16 بارداری بهبود مییابد. با این وجود علایم در 20-15% خانم‌ها تا سه ماهه سوم ادامه مییابد و در 5% افراد تا زمان زایمان مشاهده می‌‌شود.80% خانم‌ها در طول روز تهوع و استفراغ را تجربه میکنند و منحصر به صبح نیست ولی در زمان صبح شدیدتر میباشد.نکته جالب توجه این است که خانم‌هایی که تهوع و استفراغ خفیف دارند احتمال سقط و مرگ جنین داخل رحم در آنها کمتر است.

Hyperemesis gravidarum (HG)

این واژه به موارد شدید تهوع و استفراغ بارداری اطلاق می‌‌شود.در این افراد استفراغ هر روز برای چندین نوبت رخ می‌دهد و بیش از 5% وزن قبل از بارداری را از دست میدهند. در این بیماران باید آزمایشات لازم درخواست شود تا علایم کم آبی تشخیص داده شود.

علت تهوع و استفراغ بارداری

علت تهوع و استفراغ بارداری مشخص نیست. چندین تئوری مطرح شده است ولی هیچ یک بطور قطع ثابت نشده است .افزایش سطح هورمون‌ها، تأخیر در تخلیه معده و فاکتورهای روحی- روانی شایعترین تئوری‌های مطرح کننده میباشد. در برخی خانم‌ها تهوع و استفراغ شایعتر است:

 -خانم‌هایی که در بارداری قبلی تهوع داشته‌اند.

 -خانم‌هایی که با مصرف قرص‌های ضد بارداری دچار تهوع و استفراغ میشوند.

 -افرادی که بیماری مسافرت دارند. (motion sickness)

 -خانم‌هایی که میگرن همراه با تهوع دارند.

 -افرادی که در تماس با مزه‌ها یا بوهای مختلف دچار تهوع میشوند.

 -افراد دیابتی.

 -بیمار‌های روحی- روانی.

 -کسانی که ناراحتی معده دارند.

 -خانم‌هایی که مادران آنها تهوع و استفراغ داشته‌اند.

 -بارداری‌هایی که جنس جنین دختر است.

 -افراد سیگاری.

 -افزایش سن مادر.

چه زمانی نیاز به مراجعه به پزشک وجود دارد؟

بسیاری از خانم‌ها خصوصاً کسانی که تهوع خفیف تا متوسط دارند نیازی به درمان یا مراجعه به پزشک ندارند. پیشنهادات زیر در کاهش علایم و پیشگیری از کم آبی کمک کننده است .خانم‌هایی که تهوع و استفراغ شدید دارند باید به پزشک مراجعه نمایند. در صورت بروز این علایم مراجعه به پزشک الزامی می باشد:

 -بروز علایم کم آبی مثل کاهش حجم ادرار، تیره رنگ شدن ادرار و بروز سرگیجه.

 -استفراغ مکرر در طی روز، خصوصاً اگر استفراغ با خون همراه باشد.

 -درد لگن یا شکم.

 -اگر امکان مصرف غذا یا مایعات برای بیش از 12 ساعت وجود نداشته باشد.

 -اگر خانم باردار بیش از 2/3 کیلوگرم کاهش وزن داشته باشد.

 -در این موارد باید آزمایش خون و ادرار و سونوگرافی انجام شود.

درمان تهوع و استفراغ بارداری

درمان تهوع و استفراغ باعث می‌‌شود که مادر احساس بهتری داشته باشد و بتواند غذا و مایعات به مقدار کافی مصرف کند که دچار کاهش وزن نشود.لازم به ذکر است که با درمان نمیتوان بطور کامل تهوع و استفراغ را برطرف کرد.برخی خانم‌ها ممکن است نیاز به چند نوع درمان داشته باشند.خوشبختانه علایم بدون درمان تا اواسط بارداری برطرف می‌‌شود و جای نگرانی وجود ندارد.

تغییر در رژیم غذایی

خانم‌های باردار مبتلا به تهوع و استفراغ باید قبل از اینکه گرسنه شوند غذا مصرف کنند و از خوردن غذا با معده خالی پرهیز نمایند چون سبب تشدید تهوع می‌‌شود.مواد غذایی باید با دفعات زیاد و هر بار به میزان کم در طی روز مصرف شود و غذاها باید کم حجم، حاوی پروتئین و کربوهیدرات بالا و چربی کم باشد.مایعات سرد، شفاف، گازدار یا ترش ( مثل لیموناد) مصرف شود، مادران میتوانند این مایعات را به میزان کم در بین غذا مصرف کنند.بو کردن لیموی تازه، نعنا، پرتقال در کاهش علایم مؤثر است.

خودداری از مواد شعلهور کننده

یکی از بهترین درمان‌های تهوع و استفراغ بارداری خودداری از بوها، مزه‌ها و سایر فعالیت‌هایی است که تهوع را تشدید می‌کند.خودداری از مصرف غذاهای تند در برخی خانم‌ها کمک کننده است .عوامل شعله ور کننده عبارت است از :

 -اتاق تنگ و تاریک.

 -بوها (عطر، مواد شیمیایی، قهوه، غذا و بوی سیگار(

 -حرارت و رطوبت زیاد.

 -سر و صدا.

 -محرک‌های فیزیکی یا بینایی (مثل نورهای مختلف یا رانندگی(

 -خسته شدن.

 -دراز کشیدن بلافاصله بعد از مصرف غذا.

 -تغییر وضعیت ناگهانی.

 -مصرف ویتامین و آهن.

مصرف مولتی ویتامین و آهن در طول روز علایم را بدتر می‌کند و بهتر است تا برطرف شدن علایم تهوع و استفراغ یا حذف شود یا در صورت نیاز به مصرفِ آنها، در هنگام خواب مصرف شود.

داروها

داروهایی که تهوع و استفراغ را کم می‌کند در طی بارداری بی ضرر میباشد.مصرف ویتامین B6، 3 بار در روز تهوع خفیف تا متوسط را کم می‌کند ولی در برطرف کردن استفراغ مؤثر نیست.برخی آنتی هیستامین‌ها و داروهای ضد تهوع در طی بارداری ایمن است مثل دیفن هیدرامین و دیمن هیدرینات. سایر دارو‌هایی که میتواند برای درمان استفاده شود عبارت است از پرومتازین، متوکلوپرامید و اندانسترون.اگر علایم تهوع و استفراغ به قدری شدید باشد  که مادر نتواند مواد خوراکی را تحمل کند باید مایعات وریدی استفاده شود و توصیه میشود که برای مدت کوتاه، غذا مصرف شود تا روده ها استراحت کند. سپس در عرض 48- 24 ساعت به تدریج غذا شروع می شود.در مواردی که کاهش وزن شدید باشد و با درمان خوب نشود میتوان از طریق لوله معده یا وریدی مواد غذایی را به بیمار رساند.

درمانهای مکمل

 .1طب سوزنی یا طب فشاری.

 .2هیپنوتیزم.

 .3مصرف زنجبیل که برای درمان تهوع و استفراغ خفیف کمککننده است.

پیش آگهی

اکثریت خانمها با تهوع و استفراغ بارداری بطور کامل بدون اینکه عارضهای ایجاد شود بهبود مییابند. افرادی که استفراغ خفیف تا متوسط دارند در اوایل بارداری وزنگیری کمی دارند. معمولاً این عدم وزنگیری عوارضی روی جنین ندارد، مگر اینکه کاهش وزن خیلی شدید باشد ( حداقل 10% زیر وزن نرمال بدن). وزنگیری طبیعی در طی بارداری بستگی به وزن قبل از بارداری دارد. خانمهایی که وزن نرمال دارند (kg/m2 24/9- 18/5 =BMI) است. وزنگیری آنها باید بین 16- 11 کیلوگرم باشد.خانم‌هایی که تهوع و استفراغ شدید دارند (HG) و چندین بار در طی بارداری بستری می شوند و وزن گیری نرمال ندارند احتمال کاهش رشد جنین وجود دارد.خانم‌هایی که تهوع و استفراغ شدید بارداری داشته‌اند احتمال اینکه در بارداری بعدی نیز این ناراحتی تکرار شود بسیار بالاست. احتمال بروز مجدد آن 20- 15% است.خانم‌هایی که تهوع و استفراغ شدید در بارداری اول نداشته‌اند بسیار بعید است که در بارداری بعدی دچار آن شوند.

مراقبت‌های دوران بارداری

هدف اصلی مراقبت‌های دوران بارداری تولید یک نوزاد سالم با حداقل خطر برای مادر می باشد. مراقبت‌های دوران بارداری چند بخش اساسی دارد:

 -تشخیص زودرس و دقیق سن بارداری.

 -تشخیص مادرانی که در معرض خطر عوارض بارداری قرار دارند.

 -ارزیابی وضعیت سلامت مادر و جنین.

 -پیش بینی مشکلات و مداخلات لازم به منظور پیشگیری و به حداقل رساندن عوارض.

 -آموزش و ارتباط با مادران.

با مراقبت‌های دقیق دوران بارداری احتمال زایمان زودرس، مرگ جنین، مرگ نوزاد و مرگ و میر مادر کاهش می‌یابد.

شرح حال و معاینه بالینی

با گرفتن شرح حال دقیق و معاینه بالینی خانم‌هایی که در معرض خطر عوارض طبی یا عوارض بارداری یا ناهنجاری‌های جنینی هستند شناسایی می‌شوند.

اجزای مهم شرح حال

 (1اطلاعات شخصی.

 (2سوابق مامایی قبلی.

 (3سوابق فامیلی ⟵ در سابقه فامیلی وجود بیماری‌های ترومبوآمبولیک، سقط مکرر، مرگ نوزاد، بیماری‌های مادرزادی و عقب ماندگی ذهنی بسیار مهم است.

 (4سابقه جراحی قبلی.

 (5شرح حال ژنتیک.

 (6سابقه ژنیکولوژیک و قاعدگی.

 (7سابقه بارداری اخیر.

 (8اطلاعات روحی- روانی

تشخیص بارداری

 9- 8روز بعد از لقاح BHCG در خون مادر قابل اندازه گیری است و میتوان بارداری را تشخیص داد. کیت‌های تشخیص بارداری خانگی 91% حساسیت دارد ولی منفی کاذب آن بالاست. با سونوگرافی واژینال در حدود سن 5 هفته (5 هفته بعد از شروع آخرین پریود) ساک حاملگی دیده می‌شود و در حدود سن 6 هفته (6 هفته بعد از شروع آخرین پریود) ضربان قلب جنین مشاهده می‌شود.

طول مدت بارداری طبیعی

طول مدت بارداری از روز اول آخرین پریود محاسبه می‌شود و 280 روز یا 40 هفته می‌باشد. بارداری به سه دوره تقسیم می‌شود:

سه ماهه اول ⟵ از ابتدای بارداری تا پایان هفته چهاردهم.

سه ماهه دوم ⟵ از هفته 14 تا 28 بارداری.

سه ماهه سوم ⟵ از هفته 28 تا 42 بارداری.

حرکات جنین

حرکات جنین معمولاً بین هفته 18- 16 بارداری توسط مادر احساس می‌شود. در خانم‌های شکم اول معمولاً در سن حاملگی w20 حرکات جنین احساس می‌گردد ولی عدم احساس حرکت جنین تا هفته 22 بارداری نیز طبیعی می‌باشد.

افزایش وزن در حین بارداری

 -عدم افزایش وزن تا هفته 22- 20 بارداری اشکال ندارد.

 -خانم‌هایی که BMI کمتر از 19/8 دارند افزایش وزن در آنها باید حدود kg 18- 12/5 باشد.

 -خانم‌هایی که BMI بین 26- 19/8 دارند افزایش وزن در آنها باید حدود kg 16- 11/5 باشد.

 -خانم‌هایی که BMI بین 29- 26 دارند افزایش وزن در آنها باید حدود kg 11/5- 7 باشد.

 -خانم‌هایی که BMI بالاتر از 29 دارند کمتر از kg 7 افزایش وزن در طی بارداری باید داشته باشند.

محاسبه BMI = وزن (kg) تقسیم بر قد بتوان 2 (m)

 خانم‌هایی که BMI نرمال و بارداری دو قلویی دارند حدود kg20 اضافه وزن باید داشته باشند. افزایش وزن در سه ماهه اول و دوم عمدتاً مربوط به خود مادر و در سه ماهه سوم عمدتاً مربوط به جنین است.چاقی با افزایش خطر فشار خون، پره اکلامپسی (مسمومیت بارداری)، دیابت بارداری و سزارین همراه است. اضافه وزن بیش از   2/5 کیلوگرم در هفته مشکل ساز است. اضافه وزن زیاد با افزایش احتمال زایمان زودرس نیز همراه است.عدم وزنگیری مناسب مادر در طی بارداری نیز با مشکلاتی همراه است. اگر خانم باردار کمتر از kg 7 در طی بارداری اضافه وزن داشته باشد احتمال زایمان زودرس و کاهش رشد جنین بالا می‌رود.اضافه وزن و افزایش مصرف کالری بهتر است بعد از هفته 20 بارداری باشد.

اشتغال خانم‌های باردار

در صورتی که خانم باردار دچار عوارض بارداری نباشد و دوران بارداری کاملاً طبیعی داشته باشد تا زمان زایمان میتواند به کار خود ادامه دهد.کارهای سنگین احتمال زایمان زودرس، کاهش رشد جنین و فشار خون بارداری را بالا میبرد.اگر کار مادر از نظر فیزیکی یا روحی به وی فشار وارد کند و با استرس زیاد همراه باشد احتمال پارگی زودرس کیسه آب بالا می‌رود.مادر باردار اگر در حین کار دچار خستگی شود باید کار خود را کاهش دهد.در فواصل کار مادر باردار باید استراحت داشته باشد و ایستادن بیش از 5 ساعت توصیه نمی‌شود.اگر در سابقه مادر احتمال زایمان زودرس وجود داشته باشد باید کار خود را محدود نماید. تماس با مواد سمی و شیمیایی نیز توصیه نمی‌شود.

ورزش

مادران باردار که قبل از باردار شدن ورزشکار بودهاند میتوانند به ورزش خود در طی بارداری ادامه دهند ولی در صورت بروز خستگی باید شدت آن را کاهش دهند.در مطالعات انجام شده بر روی خانم‌های ورزشکار مشاهده شده است که وزن جفت و جنین بالاتر بوده است. در صورتی که از نظر فیزیکی مانعی برای مادر باردار وجود نداشته باشد خانم‌های باردار میتوانند یک ورزش منظم با شدت متوسط به مدت 30 دقیقه یا بیشتر در روز داشته باشند.ورزش مناسب استرس و اضطراب مادر را کم می‌کند، اعتماد به نفس را افزایش می‌دهد، طول مدت labor را کاهش می‌دهد و در کنترل قند خون مؤثر است.

خصوصیات و نکات لازم در مورد انجام ورزش در طی بارداری

 -ورزش باید منظم باشد.

 -اگر علایم کاهش اکسیژن مثل خستگی شدید، سرگیجه یا کوتاهی تنفس ایجاد شود باید ورزش قطع گردد.

 -به منظور جلوگیری از افزایش دمای بدن خانم‌های باردار باید در محیط خنک ورزش کنند، مایعات کافی مصرف کنند و لباس مناسب بپوشند.

 -ورزش برای مدت طولانی و در وضعیت خوابیده به پشت خصوصاً در سه ماهه دوم و سوم نباید انجام شود.

 -ورزش باید به شیوهای باشد که به شکم ضربه وارد نشود و ریسک افتادن وجود نداشته باشد.

 -مصرف کالری در افراد ورزشکار باید بیشتر باشد.

در این موارد ورزش نباید انجام شود:

 -کاهش رشد جنین.

 -خونریزی مداوم در طی بارداری.

 -نارسایی دهانه رحم یا انجام عمل دوختن دهانه رحم (سرکلاژ(

 -احتمال زایمان زودرس.

 -پارگی پرده‌ها.

 -افزایش فشار خون یا مسمومیت بارداری.

 -جفت سر راهی.

 -چند قلویی.

 -بیماری‌های مزمن مادر مثل بیماری‌های قلبی- ریوی یا کلیوی یا دیابت شدید.

رانندگی در طی بارداری

انجام رانندگی در طی بارداری مشکلی ایجاد نمی‌کند .مادر باردار باید کمربند ایمنی را ببندد. یک قسمت کمربند زیر شکم و قسمت دیگر باید بین دو پستان قرار گیرد Air bagیا کیسه‌های هوا در ماشین خانم‌های باردار نیازی نیست غیر فعال شود.

مسافرت هوایی

در صورت عدم وجود عوارض بارداری، خانم‌های باردار تا سن حاملگی 36 هفته میتوانند پرواز نمایند. خانم‌های باردار در حین پرواز باید اندام تحتانی را حرکت دهند و هر 1 ساعت بلند شوند و راه بروند تا خطر لخته شدن خون در اندام تحتانی کاهش یابد. خانم‌های باردار در حین پرواز باید کمربند را ببندند و به میزان کافی مایعات مصرف کنند.

انجام نزدیکی در طی بارداری

مقاربت در طی بارداری مشکلی را ایجاد نمی‌کند.در خانم‌هایی که احتمال سقط یا زایمان زودرس وجود دارد نزدیکی نباید انجام شود.بهتر است در ماه آخر بارداری از هفته 36 به بعد نزدیکی صورت نگیرد.رسیدن به ارگاسم در طی بارداری مشکلی ایجاد نمی‌کند و احتمال زایمان زودرس را افزایش نمی‌دهد.دمیدن هوا به داخل واژن به علت احتمال ایجاد آمبولی هوا نباید صورت گیرد.

مراقبت از دندان‌ها

مطالعات نشان داده است که بیماری‌های دهان و دندان با زایمان زودرس و مسمومیت بارداری ارتباط دارد .اقدامات دندانپزشکی تحت بی حسی موضعی و حتی گرافی دندان در طی بارداری مانعی ندارد و بهتر است این اقدامات ترجیحاً در سه ماهه دوم بارداری انجام شود ولی انجام آن در سه ماهه اول و دوم بارداری نیز در صورتی که ضرورت ایجاب کند بلامانع است.

واکسیناسیون

واکسن آنفلوانزا در فصل آنفلوانزا باید تزریق شود.خانم‌هایی که در معرض خطر هستند و بیماری‌های مزمن قلبی- ریوی- کلیوی و ضعف سیستم ایمنی دارند بهتر است واکسن را قبل از شروع فصل آنفلوانزا تزریق نمایند.تزریق واکسن آنفلوانزا در طی بارداری احتمال ابتلای شیر خوار را تا 6 ماهگی کاهش می‌دهد و احتمال بیماری‌های تنفسی تب دار را در شیرخوار کم می‌کند.خانم‌هایی که ایمنی نسبت به سرخجه ندارند باید بعد از زایمان واکسن MMR تزریق کنند و تزریق این واکسن در دوران شیردهی اشکال ندارد ولی در طی بارداری تزریق واکسن سرخجه خطرناک می‌باشد.تزریق واکسن هپاتیت، کزاز، منوکوک و پنوموکوک در طی بارداری مانعی ندارد.

مصرف کافئین در بارداری

کافئین در قهوه، چای، شکلات و برخی نوشابه‌ها وجود دارد .بیش از 3 فنجان قهوه در روز در طی بارداری نباید مصرف شود .مصرف قهوه در طی بارداری احتمال سقط و کاهش رشد جنین را افزایش می‌دهد .عوارض قهوه برای مادر: بی خوابی، افزایش اسید معده، رفلاکس (برگشت اسید معده به مری) و تکرر ادرار.

تهوع و استفراغ بارداری

تهوع و استفراغ بارداری معمولاً از هفته چهارم تا هفتم بارداری شروع می‌شود و تا هفته 16- 14 بارداری ادامه می‌یابد .در 75% بارداری‌ها تهوع و استفراغ مشاهده می‌شود. این علایم گاهی تا هفته 22 بارداری نیز ادامه می‌یابد .برخی داروها برای کنترل تهوع و استفراغ بارداری مطرح شده است .خودداری از مصرف غذاهای چرب و قند و مصرف غذا به میزان کم و دفعات بیشتر شدت آن را کم می‌کند.

درد پشت و کمر

این علایم در 70% خانم‌های باردار مشاهده می‌شود و با بالا رفتن سن بارداری تشدید می‌یابد. در خانم‌هایی که قبل از بارداری کمر درد دارند یا چاق هستند احتمال کمر درد بیشتر است .اگر درد پشت و لگن زیاد باشد میتواند نشانه پوکی استخوان ناشی ازبارداری باشد.

توصیه‌های مطرح شده برای کاهش درد پشت و کمر در طی بارداری:

کاهش زمان ایستادن، افزایش استراحت، استفاده از شکمبند یا کمربند دوران بارداری، ورزش کردن، خودداری از پوشیدن کفش‌های پاشنه بلند، گذاشتن بالش پشت کمر در هنگام نشستن و مصرف استامینوفن در صورت نیاز. درد شدید و ناگهانی در ناحیه پشت کمر نیاز به مشورت با ارتوپد دارد.دردهای متناوب در پشت و کمر می تواند علامت شروع زایمان باشد.

واریس

در طی بارداری احتمال ایجاد واریس در اندام تحتانی یا ناحیه تناسلی وجود دارد و علت آن افزایش فشار ورید رانی با پیشرفت بارداری می‌باشد.

درمان:

بالا گذاشتن پاها و پوشیدن جوراب واریس.

هموروئید

احتمال بروز هموروئید در طی بارداری بالا می‌باشد و علت آن فشار رحم حامله روی وریدهای اطراف مقعد می‌باشد.

درمان: بی حس کننده موضعی، لگن آب گرم و در صورت ایجاد لخته و درد میتوان تحت بی حسی موضعی ورید ناحیه مقعد را تخلیه نمود.

سوزش سر دل

سوزش سر دل یک مشکل شایع در طی بارداری و معمولاً از هفته 28 بارداری شروع می‌شود. علت آن بزرگ شدن رحم و  شل شدن اسفنکتر بین مری و معده است.

درمان: خودداری از مصرف غذاهای تند و اسیدی، کاهش مصرف غذا و مایعات در هر وعده، محدود کردن مصرف غذا قبل از خواب، خوابیدن در وضعیت نیمه نشسته، مصرف شربت‌های آنتی اسید و قرص .Ranitidin

Pica

این علامت در طی بارداری شایع است.اغلب به صورت تمایل به خوردن یخ، برنج خام، خاک و غیره خود را نشان می‌دهد.افرادی که این علایم را دارند باید از نظر کم خونی مورد بررسی قرار گیرند.در این افراد احتمال بروز زایمان زودرس بیشتر است.

افزایش تولید بزاق

خانم‌ها در طی بارداری بزاق زیادی را تولید میکنند.علت آن تحریک بیش از حد غدد بزاقی به دنبال مصرف نشاسته می‌باشد.این علامت اکثراً خودبخود برطرف می‌شود و کاهش مصرف مواد قندی شدت آن را کم می‌کند.

افزایش نیاز به خواب و احساس خستگی

این علایم در طی بارداری مشاهده می‌شود و طبیعی است. علت آن افزایش میزان هورمون پروژسترون است.در خانم‌های باردار طول مدت خواب REM کاهش می‌یابد  کیفیت خواب کم می‌شود و طی مدت خواب non REM افزایش می‌یابد.در اواخر سه ماهه دوم و سه ماهه سوم طول مدت خواب شبانه کاهش می‌یابد و اکثر خانم‌های باردار در طی خواب خرخر میکنند و در طول روز احساس خستگی مینمایند.در مواردی که اختلال خواب شدید باشد میتوان برخی داروهای خوابآور مثل دیفن هیدرامین یا داروهای مجاز دیگر را مصرف کرد.

افزایش میزان ترشحات واژن

به علت افزایش ترشح موکوس توسط غدد دهانه رحم ناشی از هورمون استروژن میزان ترشحات در خانم‌های باردار افزایش می‌یابد. این ترشحات سفید رنگ و بیبو است و با علائم سوزش و خارش همراه نیست. عفونی شدن ترشحات واژن با زایمان زودرس و پارگی کیسه آب و عفونت رحم ارتباط دارد.

یبوست

احتمال بروز یبوست در طی بارداری شایع است.هورمون پروژسترون سبب اتساع عضلات صاف روده می‌شود و حرکات روده را کم می‌کند و زمان حرکت مواد غذایی از روده را زیاد می‌کند.بهتر است در دوران بارداری غذاهای ملین و حاوی فیبر زیاد مصرف شود. در مواردی که یبوست به تغییر در عادات غذایی جواب ندهد میتوان از داروهای مجاز برای برطرف کردن این علامت استفاده کرد.

ورم اندام تحتانی و قوزک پا

ورم اندام تحتانی و قوزک پا در طی بارداری شایع است و مشکلی ایجاد نمی‌کند.ورم در صورت و اندام فوقانی نیاز به بررسی از نظر احتمال مسمومیت بارداری و دفع پروتئین از ادرار دارد.

سنکوپ

میزان ذخیرهسازی وریدی در اندام تحتانی با افزایش سن بارداری زیاد می‌شود. این مسئله سبب ایجاد بروز سرگیجه و سردرد می‌شود خصوصاً بعد از بلند شدن ناگهانی یا ایستادن برای مدت طولانی.سایر علل سنکوپ عبارت است از: مصرف کم مایعات، افت قند خون، انتقال زیاد گردش خون به سمت معده بعد از خوردن غذاهای سنگین.گاهی اوقات سنکوپ به دنبال ورزش ایجاد می‌شود.

سندرم پای بی قرار

در 25% خانم‌های باردار مشاهده می‌شود و در این موارد خانم باردار نیاز دارد که پای خود را حرکت دهد. علامت آن به صورت خواب رفتگی می‌باشد و در هنگام خواب تشدید می‌شود.گاهی اوقات این علامت می تواند نشانه کم خونی و فقر آهن باشد.

گرفتگی عضلانی در ساق پا

این علامت در طی بارداری بسیار شایع است و اغلب در سه ماهه سوم خصوصاً در هنگام شب بروز می‌کند.مصرف کلسیم و منیزیم و مواد غذایی حاوی پتاسیم مثل موز، کیوی در بهبود این علامت کمک کننده است.ماساژ و کشیدن عضله درگیر، کرامپ یا گرفتگی آن را برطرف می‌کند.

درد رباط گرد رحم

این علامت در سه ماهه دوم بارداری ظاهر می‌شود و به صورت درد تیز، یک طرفه یا دو طرفه در کشاله ران است. این درد با حرکت ناگهانی یا تغییر در وضعیت ایجاد می‌شود.

سردرد

سر درد در سه ماهه اول بسیار شایع است.کسانی که میگرن دارند دفعات میگرن و شدت آن ممکن است کاهش یا افزایش یابد. سر درد شدید در سه ماهه دوم و سوم باید جدی گرفته شود و نیاز به بررسی دقیق دارد.

تغییرات روحی

بارداری وضعیتی است که به مادر استرس وارد می‌کند.تغییر در سطح هورمون‌های جنسی، تغییر در ارتباط با همسر، خانواده، دوستان و تغییر در تصور از بدن میتواند استرس ایجاد کند.خانم‌هایی که تحت استرس هستند یا سابقه افسردگی دارند ممکن است علایم افسردگی را در طی بارداری نشان دهند و نیاز به مشاوره و درمان دارند.استرس و اضطراب بیش از حد در طی بارداری میتواند با عوارض نا مطلوب بارداری همراه باشد.

تکرر ادرار

این علامت در طی بارداری بسیار شایع است.تکرر ادرار در سه ماهه اول بارداری به علت بزرگ شدن رحم و فشار روی مثانه است و در سه ماهه سوم به علت پایین آمدن سر جنین در لگن است.اگر تکرر ادرار با سوزش ادرار، هماچوری و ضرورت دفع همراه باشد باید آزمایش ادرار از نظر عفونت داده شود.

تغییرات پوست

در طی بارداری در برخی مناطق رنگ پوست تیره می‌باشد. در برخی خانم‌ها لکه تیره رنگ در ناحیه صورت ایجاد می‌شود. اکثریت این تغییرات در پوست در طی 6 ماه بعد از زایمان برطرف می‌شود .در اغلب خانم‌های باردار ترک در نواحی مختلف پوست بدن خصوصاً در ناحیه شکم، پهلوها، ران‌ها و پستان‌ها ایجاد می‌شود که ناشی از چاق شدن و اتساع پوست که اغلب نمی‌توان از بروز آن جلوگیری کرد. تغییر در رنگ یا اندازه خال‌های بدن در طی بارداری باید مورد بررسی قرار گیرد.رشد مو در طی بارداری افزایش می‌یابد.

اقداماتی که می بایست جهت مراقبت مادر پس از زایمان طبیعی صورت پذیرد به شرح ذیل می باشد:

 -بخيه‌ها با آب و بتادين رقيق شده روزی 3 بار به مدت 2 هفته شستشو داده شود.

 -روزی 3 مرتبه Heat lamp به مدت 2 هفته روي محل بخيه‌ها (هر بار 15 دقیقه و فاصله لامپ حدود 30 سانتی متر از محل بخیه قرار گیرد) تابانده شود.

 -شكم بند بلافاصله بعد از زايمان بسته شود.

 -پماد ترك نوك سينه بعد از هر بار شيردهي می تواند مورد استفاده قرار گیرد.

 7 -تا 10 روز بعد جهت معاينه به كلينيك مراجعه شود.

 -از غذاهاي دارای فيبر بیشتر براي جلوگيري از يبوست استفاده گردد.

 -تا 40 روز نزديكي صورت نگيرد.

 -تا 2 هفته استراحت نسبي داشته باشد.

 -حدود 6 هفته بعد از زايمان جهت معاینه و CHECK UP و پیشنهاد روش های جلوگیری به کلینیک مراجعه نمايید.

 -قبل از ترخیص دستورات دارویی خود را از پزشک دریافت نمایید.

 -پس از هماهنگی با پزشک نوزادان 24 تا 48 ساعت پس از ترخیص، نوزاد خود را جهت بررسی وضعیتش، به کلینیک اطفال بیاورید.

اقداماتی که می بایست جهت مراقبت مادر پس از زایمان سزارین صورت پذیرد به شرح ذیل می باشد:

 -پانسمان ضدآب تا 3 روز روي بخيه باشد و در 3 روز اول بعد از عمل بيمار با پانسمان مي تواند حمام برود.

 3 -روز بعد پانسمان برداشته شود و مي توان بدون آن نيز حمام رفت.

 -بعد از سزارين بيمار مي تواند با مشورت پزشك خود از شكم بند استفاده نمايد.

 -پماد ترك نوك سينه بعد از هر بار شيردهي، می تواند مورد استفاده قرار گیرد.

 7 -تا 10 روز بعد از سزارين جهت معاينه محل بخيه به كلينيك مراجعه كند.

 -بعد از اجابت مزاج مي تواند هر نوع غذايي مصرف نمايد ولي از مصرف غذاهايي كه ايجاد نفخ شكم مي كند پرهيز و از غذاهاي دارای فيبر براي جلوگيري از يبوست، بيشتر استفاده گردد.

 -تا 40 روز بيمار خونريزي خفيف و لكه بيني خواهد داشت.

 -حدود 6 هفته بعد از زايمان جهت معاینه و CHECK UP و پیشنهاد روش های جلوگیری به کلینیک مراجعه نمايید.

 -تا 2 هفته استراحت نسبي داشته باشد.

 -قبل از ترخیص دستورات دارویی را از پزشک دریافت نماید.

 -پس از هماهنگی با پزشک نوزادان بین 24 تا 48 ساعت پس از ترخیص، جهت بررسی وضعیت، به کلینیک نوزادان مراجعه نمايد.

 -در صورت ملاحظه علايم زير به پزشك متخصص زنان مقيم در اورژانس (در تمامي ساعات شبانه روز) مراجعه نمايد:

 .1افزايش درد شكم

 .2افزايش خونريزي

 .3تب

 .4سفت شدن و تورم و قرمزي در پستان ها

 .5درد شديد، تورم، قرمزي و سفتي در پاها

 .6درد شديد، ترشح،كبودي در ناحيه بخيه ها

 .7تنگي نفس، تپش قلب، سردرد، سرگيجه، تاري ديد

 .8اشكال در دفع ادرار (بي اختياري يا عدم دفع كامل ادرار(

 .9اشكال در اجابت مزاج (يبوست- هموروئيد)